第七十九篇 阴阳类论
【本章要点】
一、讨论了三
![](shanzha/yin.jpg)
三
![](shanzha/yang.jpg)
的含义和功用,以及其相互间的关系和病状、脉象等。
二、论述了疾病的预后与四时
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
的关系。
【原文】
孟
![](shanzha/chun.jpg)
始至①,
黄帝燕坐临观八极,正八风之气,而问
雷公曰:
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
之类,经脉之道,五中所主,何脏最贵。雷公对曰:
![](shanzha/chun.jpg)
甲乙青,中主肝,治七十二
![](shanzha/ri.jpg)
,是脉之主时,臣以其脏最贵。
帝曰:却念上下经,
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
从容,子所言贵,最其下也。
雷公至斋②七
![](shanzha/ri.jpg)
,旦复侍坐。帝曰:三
![](shanzha/yang.jpg)
为经,二
![](shanzha/yang.jpg)
为维,一
![](shanzha/yang.jpg)
为游部,此知五脏终始。三
![](shanzha/yang.jpg)
为表,二
![](shanzha/yin.jpg)
为里,一
![](shanzha/yin.jpg)
至绝,作朔晦③,却具合以正其理。
雷公曰:受业未能明。帝曰:所谓三
![](shanzha/yang.jpg)
者,太阳为经。三
![](shanzha/yang.jpg)
脉至手太
![](shanzha/yin.jpg)
,弦浮而不沉,决以度,察以心,合之
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
之论。所谓二
![](shanzha/yang.jpg)
者
![](shanzha/yang.jpg)
明也,至手太
![](shanzha/yin.jpg)
,弦而沉急不鼓,炅至以病皆死。一
![](shanzha/yang.jpg)
者少
![](shanzha/yang.jpg)
也,至手太
![](shanzha/yin.jpg)
上连人
![](shanzha/ying.jpg)
,弦急悬不绝,此少
![](shanzha/yang.jpg)
之病也,专
![](shanzha/yin.jpg)
则死。
三
![](shanzha/yin.jpg)
者,六经之所主也。
![](shanzha/jiao.jpg)
于太
![](shanzha/yin.jpg)
、伏鼓不浮,上空志心。二
![](shanzha/yin.jpg)
至肺,其气归膀胱,外连脾胃。一
![](shanzha/yin.jpg)
独至,经绝气浮,不鼓,钩而滑。此六脉者,乍
![](shanzha/yin.jpg)
乍
![](shanzha/yang.jpg)
,六属相并④,缪通五脏,合于
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
。先至为主,后至为客。
雷公曰:臣悉尽意,受传经脉,颂得从容之道以合从容,不知
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
,不知雌雄。帝曰:三
![](shanzha/yang.jpg)
为父,二
![](shanzha/yang.jpg)
为卫,一
![](shanzha/yang.jpg)
为纪;三
![](shanzha/yin.jpg)
为母,二
![](shanzha/yin.jpg)
为雌,一
![](shanzha/yin.jpg)
为独使。
二
![](shanzha/yang.jpg)
一
![](shanzha/yin.jpg)
,
![](shanzha/yang.jpg)
明主病,不胜一
![](shanzha/yin.jpg)
,脉软而动,九窍皆沉。
三
![](shanzha/yang.jpg)
一
![](shanzha/yin.jpg)
,太阳脉胜,一
![](shanzha/yin.jpg)
不为止,内
![](shanzha/luan.jpg)
五脏,外为惊骇。
二
![](shanzha/yin.jpg)
二
![](shanzha/yang.jpg)
病在肺,少
![](shanzha/yin.jpg)
脉沉,胜肺伤脾,外伤四支。
二
![](shanzha/yin.jpg)
二
![](shanzha/yang.jpg)
皆
![](shanzha/jiao.jpg)
至,病在肾,骂詈妄行,巅疾为狂。
二
![](shanzha/yin.jpg)
一
![](shanzha/yang.jpg)
,病出于肾。
![](shanzha/yin.jpg)
气客游于心脘,下空窍堤,闭
![](shanzha/sai.jpg)
不通,四支别离。
一
![](shanzha/yin.jpg)
一
![](shanzha/yang.jpg)
代绝,此
![](shanzha/yin.jpg)
气至心,上下无常,出入不知,喉咽于燥,病在土脾。
二
![](shanzha/yang.jpg)
三
![](shanzha/yin.jpg)
,至
![](shanzha/yin.jpg)
皆在,
![](shanzha/yin.jpg)
不过
![](shanzha/yang.jpg)
,
![](shanzha/yang.jpg)
气不能止
![](shanzha/yin.jpg)
,
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
并绝,浮为血瘕,沉为脓附。
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
皆壮,下至
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
,上合昭昭,下合冥冥,诊决死生之期,遂合岁首。
雷公曰:请问短期,黄帝不应。雷公复问,黄帝曰:在经论中。雷公曰:请问短期。黄帝曰:冬三月之病,病合于
![](shanzha/yang.jpg)
者,至
![](shanzha/chun.jpg)
正月,脉有死征,皆归出
![](shanzha/chun.jpg)
。
冬三月之病,在理已尽,草与柳叶皆杀,
![](shanzha/chun.jpg)
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
皆,绝期在孟
![](shanzha/chun.jpg)
。
![](shanzha/chun.jpg)
三月之病曰
![](shanzha/yang.jpg)
杀,
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
皆绝,期在草干。
夏三月之病,至
![](shanzha/yin.jpg)
不过十
![](shanzha/ri.jpg)
,
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
![](shanzha/jiao.jpg)
,期在溓水⑤。
秋三月之病,三
![](shanzha/yang.jpg)
俱起,不治自已。
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
![](shanzha/jiao.jpg)
合者,立不能坐,坐不能起。三
![](shanzha/yang.jpg)
独至,期在石水。二
![](shanzha/yin.jpg)
独至,期在盛水。
【注释】
①孟
![](shanzha/chun.jpg)
始至:孟
![](shanzha/chun.jpg)
,即农历正月;孟
![](shanzha/chun.jpg)
始至,指立
![](shanzha/chun.jpg)
当
![](shanzha/ri.jpg)
。
②斋:古人在祭祀或者举行典礼前整洁身心示庄重。
③朔晦:朔,农历每月初一;晦,农历每月最后一
![](shanzha/ri.jpg)
。
④六属相并:属,联合;并,会聚。指六经之脉
![](shanzha/jiao.jpg)
联会聚于寸口。
⑤溓水:在初冬结薄冰的时候。
【译文】
在立
![](shanzha/chun.jpg)
的这一天,黄帝很安闲地坐着,观看八方的远景,候察八风的方向,向雷公问道:按照
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
的分析方法和经脉理论,配合五脏主时,你认为哪一脏最贵?雷公回答说:
![](shanzha/chun.jpg)
季为一年之首,属甲乙木,其
![](shanzha/se.jpg)
青,五脏中主肝,肝旺于
![](shanzha/chun.jpg)
季七十二
![](shanzha/ri.jpg)
,此时也是肝脉当令的时候,所以我认为肝脏为最贵。
黄帝道:我依据《上、下经》
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
比类分析的理论来体会,你认为最贵的,却是其中最
![](shanzha/jian.jpg)
下的。
雷公斋戒了七天,早晨又侍坐于黄帝的一旁。黄帝道:三
![](shanzha/yang.jpg)
为经,二
![](shanzha/yang.jpg)
为维,一
![](shanzha/yang.jpg)
为游部,懂得这些,可以知道五脏之气运行的终始了。三
![](shanzha/yin.jpg)
为表,二
![](shanzha/yin.jpg)
为里,一
![](shanzha/yin.jpg)
为
![](shanzha/yin.jpg)
气之最终,是
![](shanzha/yang.jpg)
气的开始,有如朔晦的
![](shanzha/jiao.jpg)
界,都符合于天地
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
终始的道理。
雷公说:我还没有明白其中的意义。黄帝道:所谓“三
![](shanzha/yang.jpg)
”是指太阳,其脉至于手太
![](shanzha/yin.jpg)
寸口,见弦浮不沉之象,应当根据常度来判断,用心体察,并参合
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
之论,以明好坏。所谓“二
![](shanzha/yang.jpg)
”就是
![](shanzha/yang.jpg)
明,其脉至于手太
![](shanzha/yin.jpg)
寸口,见弦而沉急,不鼓击于指,火热大至之时而有此病脉,大都有死亡的危险。“一
![](shanzha/yang.jpg)
”就是少
![](shanzha/yang.jpg)
,其脉至于手太
![](shanzha/yin.jpg)
寸口,上连人
![](shanzha/ying.jpg)
,见弦急悬而不绝,这是少
![](shanzha/yang.jpg)
经的病脉,如见有
![](shanzha/yin.jpg)
而无
![](shanzha/yang.jpg)
的真脏脉象,就要死亡。“三
![](shanzha/yin.jpg)
”为手太
![](shanzha/yin.jpg)
肺经,肺朝百脉,所以为六经之主,其气
![](shanzha/jiao.jpg)
于太明寸口,脉象沉伏鼓动而不浮,是太
![](shanzha/yin.jpg)
之气陷下而不能上升,以致心志空虚。“二
![](shanzha/yin.jpg)
”是少
![](shanzha/yin.jpg)
,其脉至于肺,其气归于膀胱,外与脾胃相连。“一
![](shanzha/yin.jpg)
”是厥
![](shanzha/yin.jpg)
,其脉独至于太
![](shanzha/yin.jpg)
寸口,经气已绝,故脉气浮而不鼓,脉象如钩而滑。以上六种脉象,或
![](shanzha/yang.jpg)
脏见
![](shanzha/yin.jpg)
脉,或
![](shanzha/yin.jpg)
脏见
![](shanzha/yang.jpg)
脉,相互
![](shanzha/jiao.jpg)
错,会聚于寸口,都和五脏相通,与
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
之道相合。如出现此种脉象,凡先见于寸口的为主,后见于寸口的为客。
雷公说:我已经完全懂得您的意思了,把您以前传授给我的经脉道理,以及我自己从书本上读到的从容之道,和今天您所讲的从容之法相结合的话,我还不明白其中
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
雌雄的意义。黄帝道:三
![](shanzha/yang.jpg)
如父亲那样高尊,二
![](shanzha/yang.jpg)
如外卫,一
![](shanzha/yang.jpg)
如枢纽;三
![](shanzha/yin.jpg)
如母亲那样善于养育,二
![](shanzha/yin.jpg)
如雌
![](shanzha/xing.jpg)
那样内守,一
![](shanzha/yin.jpg)
如使者一般,能交通
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
。
二
![](shanzha/yang.jpg)
一
![](shanzha/yin.jpg)
是
![](shanzha/yang.jpg)
明主病,二
![](shanzha/yang.jpg)
不胜一
![](shanzha/yin.jpg)
,则
![](shanzha/yang.jpg)
明脉软而动,九窍之气沉滞不利。三
![](shanzha/yang.jpg)
一
![](shanzha/yin.jpg)
为病,则太阳脉胜,寒水之气大盛,一
![](shanzha/yin.jpg)
肝气不能制止寒水,故内
![](shanzha/luan.jpg)
五脏,外现惊骇。二
![](shanzha/yin.jpg)
二
![](shanzha/yang.jpg)
则病在肺,少
![](shanzha/yin.jpg)
脉沉,少
![](shanzha/yin.jpg)
之气胜肺伤脾,在外伤及四肢。二
![](shanzha/yin.jpg)
与二
![](shanzha/yang.jpg)
![](shanzha/jiao.jpg)
互为患,则土
![](shanzha/xie2.jpg)
侮水,其病在肾,骂詈妄行,癫疾狂
![](shanzha/luan.jpg)
。二
![](shanzha/yin.jpg)
一
![](shanzha/yang.jpg)
,其病出于肾,
![](shanzha/yin.jpg)
气上逆于心,并使脘下空窍如被堤坝阻隔一样闭
![](shanzha/sai.jpg)
不通,四肢好像离开身体一样不能为用。一
![](shanzha/yin.jpg)
一
![](shanzha/yang.jpg)
为病,其脉代绝,这是厥
![](shanzha/yin.jpg)
之气上至于心发生的病变,或在上部,或在下部,而无定处,饮食无味,大便
![](shanzha/xie.jpg)
泻无度,咽喉干燥,病在脾土。二
![](shanzha/yang.jpg)
三
![](shanzha/yin.jpg)
为病,包括至
![](shanzha/yin.jpg)
脾土在内,
![](shanzha/yin.jpg)
气不能至于
![](shanzha/yang.jpg)
,
![](shanzha/yang.jpg)
气不能达于
![](shanzha/yin.jpg)
,
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
相互隔绝,
![](shanzha/yang.jpg)
浮于外则内成血瘕,阴沉于里则外成脓肿;若
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
之气都盛壮,而病变趋向于下,在男子则
![](shanzha/yang.jpg)
道生病,女子则
![](shanzha/yin.jpg)
器生病。上观天道,下察地理,必以
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
之理来决断病者死生之期,同时还要参合一岁之中何气为首。
雷公说:请问疾病的死亡
![](shanzha/ri.jpg)
期。黄帝没有回答。雷公又问。黄帝道:在医书上有说明。雷公又说:请问疾病的死亡
![](shanzha/ri.jpg)
期。黄帝道:冬季三月的病,如病症脉象都属
![](shanzha/yang.jpg)
盛,则
![](shanzha/chun.jpg)
季正月见脉有死征,那么到出
![](shanzha/chun.jpg)
![](shanzha/jiao.jpg)
夏,
![](shanzha/yang.jpg)
盛
![](shanzha/yin.jpg)
衰之时,便会有死亡的危险。冬季三月的病,根据天理,势必将尽,草和柳叶都枯死了,如果到春天
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
之气都绝,那么其死期就在正月。
![](shanzha/chun.jpg)
季三月的病,名为“
![](shanzha/yang.jpg)
杀”
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
之气都绝,死期在冬天草木枯干之时。夏季三月的病,若不愈,到了至
![](shanzha/yin.jpg)
之时,那么其死期在至
![](shanzha/yin.jpg)
后不超过十
![](shanzha/ri.jpg)
;若脉见
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
![](shanzha/jiao.jpg)
错,则死期在初冬结薄冰之时。冬季三月的病,表现了手足三
![](shanzha/yang.jpg)
的脉证,不给治疗也会自愈。若是
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
![](shanzha/jiao.jpg)
错合而为病,则立而不能坐,坐而不能起。若三
![](shanzha/yang.jpg)
脉独至,则独
![](shanzha/yang.jpg)
无
![](shanzha/yin.jpg)
,死期在冰结如石之时。三
![](shanzha/yin.jpg)
脉独至,则独
![](shanzha/yin.jpg)
无
![](shanzha/yang.jpg)
,死期在正月雨水节。
m.sHAnZxS.coM