第三篇 生气通天论
【本章要点】
一、人的生命活动与自然界有着密切关系,这是“天人相应”的观点,为全篇的中心思想。
二、指出人身
![](shanzha/yang.jpg)
气的重要
![](shanzha/xing.jpg)
,并详细讨论由于种种原因而使
![](shanzha/yang.jpg)
气受伤引起的病变。
三、指出人身的
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
平衡协调,是维持健康的重要因素。
四、指出四时气候和饮食五味都能影响五脏而致病。
【原文】
黄帝曰:夫自古通天者,生之本,本于
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
。
天地之间,六合之内①,其气九州、九窍②、五脏、十二节,皆通乎天气。
其生五,其气三,数犯此者,则
![](shanzha/xie2.jpg)
气伤人,此寿命之本也。
苍天之气,清静则志意治,顺之则
![](shanzha/yang.jpg)
气固,虽有贼
![](shanzha/xie2.jpg)
,弗能害也,此因时之序。
故圣人传精神,服天气而通神明。失之则内闭九窍,外壅肌
![](shanzha/rou.jpg)
,卫气解散,此谓自伤,气之削也。
![](shanzha/yang.jpg)
气者,若天与
![](shanzha/ri.jpg)
,失其所,则折寿而不彰。故天运当以
![](shanzha/ri.jpg)
光明。是故
![](shanzha/yang.jpg)
因而上,卫外者也。
因于寒,
![](shanzha/yu.jpg)
如运枢,起居如惊,神气乃浮。
因于暑,汗,烦则
![](shanzha/chuan.jpg)
喝,静则多言,体若燔炭,汗出而散。
因于
![](shanzha/shi.jpg)
,首如裹,
![](shanzha/shi.jpg)
热不攘,大筋短,小筋弛长。短为拘,弛长③为痿。
因于气,为肿,四维相代,
![](shanzha/yang.jpg)
气乃竭。
![](shanzha/yang.jpg)
气者,烦劳则张,
![](shanzha/jing.jpg)
绝,辟积④于夏,使人煎厥;目盲不可以视,耳闭不可以听,溃溃乎若坏都,汩汩乎不
可止。
![](shanzha/yang.jpg)
气者,大怒则形气绝,而血菀于上,使人薄厥⑤。
有伤于筋,纵,其若不容。
汗出偏沮,使人偏枯。
汗出见
![](shanzha/shi.jpg)
,乃生痤疿⑥。
高粱之变,足生大丁,受如持虚。
劳汗当风,寒薄为皶,郁乃痤。
![](shanzha/yang.jpg)
气者,
![](shanzha/jing.jpg)
则养神,柔则养筋。
开阖不得,寒气从之,乃生大偻。
陷脉为瘘,留连
![](shanzha/rou.jpg)
腠,俞气化薄,传为善畏,及为惊骇。
营气不从,逆于
![](shanzha/rou.jpg)
理,乃生痈肿。
魄汗未尽,形弱而气烁,
![](shanzha/xue.jpg)
俞以闭,发为风疟。
故风者,百病之始也,清静则
![](shanzha/rou.jpg)
腠闭拒,虽有大风苛毒,弗之能害,此因时之序也。
故病久则传化,上下不并,良医弗为。
故
![](shanzha/yang.jpg)
畜积病死,而
![](shanzha/yang.jpg)
气当隔。隔者当泻,不亟正治,
![](shanzha/cu.jpg)
乃败之。
故
![](shanzha/yang.jpg)
气者,一
![](shanzha/ri.jpg)
而主外。平旦⑦人气生,
![](shanzha/ri.jpg)
中而
![](shanzha/yang.jpg)
气隆,
![](shanzha/ri.jpg)
西而
![](shanzha/yang.jpg)
气已虚,气门乃闭。
是故暮而收拒,无扰筋骨,无见雾
![](shanzha/lou.jpg)
,反此三时,形乃困薄。
岐伯曰:
![](shanzha/yin.jpg)
者,藏
![](shanzha/jing.jpg)
而起亟也,
![](shanzha/yang.jpg)
者,卫外而为固也。
![](shanzha/yin.jpg)
不胜其
![](shanzha/yang.jpg)
,则脉
![](shanzha/liu.jpg)
薄疾,并乃狂。
![](shanzha/yang.jpg)
不胜其
![](shanzha/yin.jpg)
,则五脏气争,九窍不通。
是以圣人陈
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
,筋脉和同,骨髓坚固,气血皆从。如是则内外调和,
![](shanzha/xie2.jpg)
不能害,耳目聪明,气立如故。
风客
![](shanzha/yin2.jpg)
气,
![](shanzha/jing.jpg)
乃亡,
![](shanzha/xie2.jpg)
伤肝也。
因而
![](shanzha/bao.jpg)
食,筋脉横解,肠澼为痔。
因而大饮,则气逆。
因而强力,肾气乃伤,高骨乃坏。
凡
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
之要,
![](shanzha/yang.jpg)
密乃固,两者不和,若
![](shanzha/chun.jpg)
无秋,若冬无夏。因而和之,是谓圣度。
故
![](shanzha/yang.jpg)
强不能密,
![](shanzha/yin.jpg)
气乃绝。
![](shanzha/yin.jpg)
平
![](shanzha/yang.jpg)
秘,精神乃治;
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
离决,
![](shanzha/jing.jpg)
气乃绝。
因于
![](shanzha/lou.jpg)
风,乃生寒热。
是以
![](shanzha/chun.jpg)
伤于风,
![](shanzha/xie2.jpg)
气留连,乃为
![](shanzha/dong.jpg)
![](shanzha/xie.jpg)
⑧。
夏伤于暑,秋为痎疟。
秋伤于
![](shanzha/shi.jpg)
,上逆而咳,发为痿厥。
冬伤于寒,
![](shanzha/chun.jpg)
必温病。
四时之气,更伤五脏。
![](shanzha/yin.jpg)
之所生,本在五味;
![](shanzha/yin.jpg)
之五宫,伤在五味⑨。
是故味过于酸,肝气以津,脾气乃绝。
味过于咸,大骨气劳,短肌,心气抑。
味过于甘,心气
![](shanzha/chuan.jpg)
满,
![](shanzha/se.jpg)
黑,肾气不衡。
味过于苦,脾气不濡,胃气乃厚。
味过于辛,筋脉沮弛,精神乃央。
是故谨和五味,骨正筋柔,气血以
![](shanzha/liu.jpg)
,腠理以密,如是则骨气以
![](shanzha/jing.jpg)
。谨道如法,长有天命。
【注释】
①六合之内:六合,即东西南北四方及上下;六合之内,代指天地之间。
②九州、九窍:九州,古代把中国地区分为冀、兖、徐、青、扬、豫、荆、梁、雍九个区域,简称九州;九窍,指眼、耳、口、鼻及二
![](shanzha/yin.jpg)
。
③弛长:弛缓不收之意。
④辟积:辟通襞,指折叠衣裙;辟积指衣裙上的褶子,这里是累积的意思。
⑤薄厥:一种因情绪激动、
![](shanzha/yang.jpg)
气亢奋,使气血上逆郁积于头部而突然发生昏厥的疾病。
⑥痤疿:痤,是一种小疖,皮肤病的一种;疿,即汗疹。
⑦平旦:旦即
![](shanzha/ri.jpg)
出天明;平旦,即太阳刚刚升起的时候。
⑧
![](shanzha/dong.jpg)
![](shanzha/xie.jpg)
:指泻
![](shanzha/xie.jpg)
非常剧烈,如空
![](shanzha/dong.jpg)
无底。
⑨
![](shanzha/yin.jpg)
之五宫,伤在五味:
![](shanzha/yin.jpg)
之五宫,指五脏,是
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/jing.jpg)
所藏之所,五味本能养五脏,但如果五味太过反而会损伤五脏。
【译文】
黄帝说:自古以来,都以通于天气为生命的根本,而这个根本不外天之
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
。天地之间,六合之内,大如九州之域,小如人的九窍、五脏、十二节,都与天气相通。天气衍生五行,
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
之气又依盛衰消长而各分为三。如果经常违背
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
五行的变化规律,那么
![](shanzha/xie2.jpg)
气就会伤害人体。因此,适应这个规律是寿命得以延续的根本。
苍天之气清净,人的精神就相应地调畅平和,顺应天气的变化,就会
![](shanzha/yang.jpg)
气充实,虽有贼风
![](shanzha/xie2.jpg)
气,也不能加害于人,这是适应时序
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
变化的结果。所以圣人能够专心致志,顺应天气,而通达
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
变化之理。如果违逆了适应天气的原则,就会内使九窍不通,外使肌
![](shanzha/rou.jpg)
壅
![](shanzha/sai.jpg)
,卫气涣散不固,这是由于人们不能适应自然变化所致,称为自伤,
![](shanzha/yang.jpg)
气会因此而受到削弱。
人身的
![](shanzha/yang.jpg)
气,就像天上的太阳一样重要,假若
![](shanzha/yang.jpg)
气失却了正常的位次而不能发挥其重要作用,人就会减损寿命或夭折,生命机能亦暗弱不足。所以天体的正常运行,是因太阳光的普照而显现出来,而人的
![](shanzha/yang.jpg)
气也应在上在外,并起到保护身体,抵御外
![](shanzha/xie2.jpg)
的作用。
如果寒
![](shanzha/xie2.jpg)
伤人,
![](shanzha/yang.jpg)
气应如门轴在门臼中运转一样活动于体内。若起居猝急,扰动
![](shanzha/yang.jpg)
气,则易使神气外越。如果暑
![](shanzha/xie2.jpg)
伤人,则汗多烦躁,喝喝而
![](shanzha/chuan.jpg)
,安静时多言多语。若身体发高热,则像炭火烧灼一样,一经出汗,热
![](shanzha/xie2.jpg)
就能散去。如果
![](shanzha/shi.jpg)
![](shanzha/xie2.jpg)
伤人,头部像有物蒙裹一样沉重。若
![](shanzha/shi.jpg)
热相兼而不得排除,则伤害大小诸筋,而出现短缩或弛纵,短缩的造成拘挛,弛纵的造成痿弱。如果风
![](shanzha/xie2.jpg)
伤人,可致浮肿。以上四种
![](shanzha/xie2.jpg)
气维系
![](shanzha/chan.jpg)
绵不离,相互更代伤人,就会使
![](shanzha/yang.jpg)
气倾竭。
在人体烦劳过度时,
![](shanzha/yang.jpg)
气就会亢盛而外张,使
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/jing.jpg)
逐渐耗竭。如此多次重复,
![](shanzha/yang.jpg)
愈盛而
![](shanzha/yin.jpg)
愈亏,到夏季暑热之时,便易使人发生煎厥病,发作的时候眼睛昏蒙看不见东西,耳朵闭
![](shanzha/sai.jpg)
听不到声音,昏
![](shanzha/luan.jpg)
之势就像都城崩毁、急
![](shanzha/liu.jpg)
奔泻一样不可收拾。
人的
![](shanzha/yang.jpg)
气,在大怒时就会上逆,血随气升而淤积于上,与身体其他部位阻隔不通,使人发生薄厥。若伤及诸筋,使筋弛纵不收,而不能随意运动。经常半身出汗,可以演变为半身不遂。出汗的时候,遇到
![](shanzha/shi.jpg)
![](shanzha/xie2.jpg)
阻遏就容易发生小的疮疖和痱子。经常吃肥
![](shanzha/rou.jpg)
![](shanzha/jing.jpg)
米美味,足以导致发生疔疮,患病很容易,就像以空的容器接受东西一样。在劳动汗出时遇到风寒之
![](shanzha/xie2.jpg)
,迫聚于皮腠形成粉刺,郁积化热而成疮疖。
人的
![](shanzha/yang.jpg)
气,既能养神而使精神慧
![](shanzha/shuang.jpg)
,又能养筋而使诸筋柔韧。汗孔的开闭调节失常,寒气就会随之侵入,损伤
![](shanzha/yang.jpg)
气,以致筋失所养,造成身体俯曲不伸。寒气深陷脉中,留连
![](shanzha/rou.jpg)
腠之间,气血不通而淤积,久而成为疮瘘。从腧
![](shanzha/xue.jpg)
侵入的寒气内传而迫及五脏,损伤神志,就会出现恐惧和惊骇的征象。由于寒气的稽留,营气不能顺利地运行,阻逆于肌
![](shanzha/rou.jpg)
之间,就会发生痈肿。汗出未止的时候,形体与
![](shanzha/yang.jpg)
气都受到一定的消弱,若风寒内侵,腧
![](shanzha/xue.jpg)
闭阻,就会发生风疟。
风是引起各种疾病的起始原因,而只要人体保持精神的安定和劳逸适度等养生的原则,那么,肌
![](shanzha/rou.jpg)
腠理就会密闭而有抗拒外
![](shanzha/xie2.jpg)
的能力,虽有大风苛毒的浸染,也不能伤害,这正是循着时序的变化规律保养生气的结果。
病久不愈,
![](shanzha/xie2.jpg)
留体内,则会内传并进一步演变,到了上下不通、
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
阻隔的时候,虽有良医,也无能为力了。所以
![](shanzha/yang.jpg)
气蓄积,淤阻不通时,也会致死。对于这种
![](shanzha/yang.jpg)
气蓄积,阻隔不通者,应采用通泻的方法治疗,如不迅速正确施治,而被
![](shanzha/cu.jpg)
疏的医生所误,就会导致死亡。人身的
![](shanzha/yang.jpg)
气,白天主司体表:清晨的时候,
![](shanzha/yang.jpg)
气开始活跃,并趋向于外;中午时,
![](shanzha/yang.jpg)
气达到最旺盛的阶段;太阳偏西时,体表的
![](shanzha/yang.jpg)
气逐渐虚少,汗孔也开始闭合。所以到了晚上,
![](shanzha/yang.jpg)
气收敛,拒守于内,这时不要扰动筋骨,也不要接近雾
![](shanzha/lou.jpg)
。如果违反了一天之内这三个时间的
![](shanzha/yang.jpg)
气活动规律,形体被
![](shanzha/xie2.jpg)
气侵扰则困乏而衰薄。
岐伯说:
![](shanzha/yin.jpg)
是藏
![](shanzha/jing.jpg)
于内不断地扶持
![](shanzha/yang.jpg)
气的,
![](shanzha/yang.jpg)
是卫护于外使体表固密的。如果
![](shanzha/yin.jpg)
不胜
![](shanzha/yang.jpg)
,
![](shanzha/yang.jpg)
气亢盛,就使血脉
![](shanzha/liu.jpg)
动迫促,若再受热
![](shanzha/xie2.jpg)
,
![](shanzha/yang.jpg)
气更盛就会发为狂症。如果
![](shanzha/yang.jpg)
不胜
![](shanzha/yin.jpg)
,
![](shanzha/yin.jpg)
气亢盛,就会使五脏之气不调,以致九窍不通。所以圣人使
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
平衡,无所偏胜,从而达到筋脉调和,骨髓坚固,血气畅顺。这样,则会内外调和,
![](shanzha/xie2.jpg)
气不能侵害,耳目聪明,气机正常运行。
风
![](shanzha/xie2.jpg)
侵犯人体,伤及
![](shanzha/yang.jpg)
气,并逐步侵入内脏,
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/jing.jpg)
也就
![](shanzha/ri.jpg)
渐消亡,这是由于
![](shanzha/xie2.jpg)
气伤肝所致。若饮食过
![](shanzha/bao.jpg)
,阻碍升降之机,会发生筋脉弛纵、肠游及痔疮等病症。若饮酒过量,会造成气机上逆。若过度用力,会损伤肾气,
![](shanzha/yao.jpg)
部脊骨也会受到损伤。
大凡
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
的关键,以
![](shanzha/yang.jpg)
气的致密最为重要。
![](shanzha/yang.jpg)
气致密,
![](shanzha/yin.jpg)
气就能固守于内。
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
二者不协调,就像一年之中,只有春天而没有秋天,只有冬天而没有夏天一样。因此,
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
的协调配合,相互作用,是维持正常生理状态的最高标准。所以
![](shanzha/yang.jpg)
气亢盛,不能固密,
![](shanzha/yin.jpg)
气就会竭绝。
![](shanzha/yin.jpg)
气和平,
![](shanzha/yang.jpg)
气固密,人的精神才会正常。如果
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/yang.jpg)
分离决绝,人的
![](shanzha/jing.jpg)
气就会随之而竭绝。
由于雾
![](shanzha/lou.jpg)
风寒之
![](shanzha/xie2.jpg)
的侵犯,就会发生寒热。春天伤于风
![](shanzha/xie2.jpg)
,留而不去,会发生急骤的
![](shanzha/xie.jpg)
泻。夏天伤于暑
![](shanzha/xie2.jpg)
,到秋天会发生疟疾病。秋天伤于
![](shanzha/shi.jpg)
![](shanzha/xie2.jpg)
,
![](shanzha/xie2.jpg)
气上逆,会发生咳嗽,并且可能发展为痿厥病。冬天伤于寒气,到来年的春天,就要发生温病。四时的
![](shanzha/xie2.jpg)
气,
![](shanzha/jiao.jpg)
替伤害人的五脏。
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/jing.jpg)
的产生,来源于饮食五味。储藏
![](shanzha/yin.jpg)
![](shanzha/jing.jpg)
的五脏,也会因五味而受伤,过食酸味,会使肝气
![](shanzha/yin2.jpg)
溢而亢盛,从而导致脾气的衰竭;过食咸味,会使骨骼损伤,肌
![](shanzha/rou.jpg)
短缩,心气抑郁;过食甜味,会使心气满闷,气逆作
![](shanzha/chuan.jpg)
,颜面发黑,肾气失于平衡;过食苦味,会使脾气过燥而不濡润,从而使胃气壅滞;过食辛味,会使筋脉败坏,发生弛纵,精神受损。因此谨慎地调和五味,会使骨骼强健,筋脉柔和,气血通畅,腠理致密,这样,骨气就
![](shanzha/jing.jpg)
强有力。所以重视养生之道,并且依照正确的方法加以实行,就会长期保有天赋的生命力。
M.ShANzXs.coM